Konstrukcja skargi powodowej o nieważność małżeństwa
W serii artykułów zatytułowanych: Kościelny proces o nieważność małżeństwa. Informator praktyczny, spróbujemy, wszystkim starającym się bądź dopiero rozważającym orzeczenie nieważności swojego związku, przedstawić w zarysie najważniejsze informacje w tej dziedzinie. W niniejszym artykule zostaną przybliżone podstawowe informacje na temat skargi powodowej. Zamiennie będziemy używać słów: skarga powodowa, pozew i powództwo, gdyż dotyczą one tego samego pisma. Odnośnie skargi należy mieć na uwadze zarówno przepisy kodeksowe, generalnie określające pewne elementy skargi, jak i zróżnicowaną praktykę kościelnych sądów polskich, co do konkretnej redakcji tego pisma. Zróżnicowanie to jest tak wielkie, że czasem przyjmuje formę przeciwieństw: objętość jak największa – najmniejsza, dołączanie wszystkich możliwych dokumentów – najbardziej podstawowych, i dlatego w niniejszym artykule zostaną przedstawione ogólne informacje, co do formy i treści skargi oraz ewentualnych załączników. Wniesienie skargi jest warunkiem koniecznym do rozpoczęcia procesu. Dokonuje tego na piśmie (choć teoria dopuszcza możliwość skargi ustnej) jeden z małżonków (teoretycznie uprawnienie to przysługuje również tzw. rzecznikowi sprawiedliwości). Pierwszą czynnością takiej osoby powinien być kontakt z sądem lub adwokatem kościelnym dla uzyskania informacji na temat wzoru skargi. Korzystnie z wzoru właściwego sądu stanowi ułatwienie dla pracowników tejże instytucji przy zaznajamianiu się z treścią skargi oraz przy podejmowaniu decyzji odnośnie jej przyjęcia lub odrzucenia, a z drugiej strony, przyczynia się to do uniknięcia niepotrzebnych błędów, które wymagają korekty nieraz kilkakrotnej, co niepotrzebnie wydłuża całą procedurę. Niektóre sądy jak gnieźnieński czy opolski posiadają na swoich stronach internetowych odpowiednie wzory i instrukcje sporządzenia skargi, natomiast inne sądy udostępniają je w swoich siedzibach. Należy jednak uważać, korzystając ze wzorów dostępnych w internecie, aby stosować się jednak do instrukcji właściwego sądu, nie bazując na dowolnym, dostępnym piśmie. Inną kwestią, na którą pragniemy zwrócić uwagę to stosowanie gotowych pism, w których jest przedstawiona przykładowa historia nieważnego związku. Aczkolwiek dają one pojęcie, jak powinna wyglądać skarga, jednak nieraz mogą zostać niewłaściwie zastosowane: „mój przykład wygląda podobnie, a tu jest to tak ładnie i profesjonalnie opisane” lub mogą zasugerować symulację, której w rzeczywistości nie było: „ja też wykluczyłam potomstwo, ja też planowałam rozwód”. Prowadzi to do zaciemnienia prawdziwego obrazu związku i przyczyn nieważności, co może zaważyć na całym procesie, gdy podczas przesłuchania zaczną wyłaniać się rozbieżności. Przechodząc do kodeksowych wymogów jakie winna spełniać skarga to przedstawiają się one następująco: Określenie (identyfikacja) stron (kan. 1504 pkt. 3 i 4 KPK) – dokładne dane strony powodowej (w niniejszym artykule zakładamy, iż stroną składającą skargę jest jeden ze współmałżonków, winien on posiadać zdolność do występowania w sądzie, a co za tym idzie przede wszystkim posiadać używanie rozumu), tj. jej imię, aktualnie używane nazwisko (w sytuacji, gdy stroną powodową jest kobieta, powinna ona podać również swoje nazwisko panieńskie, gdy nie powróciła do niego po rozwodzie, a w przypadku ponownego małżeństwa, winna ona podać nowe nazwisko), adres zamieszkania bądź korespondencyjny, ew. numer telefonu i wskazanie parafii. Przy niektórych informacjach może pojawić się wątpliwość, co do ich naniesienia, np. adresu zamieszkania czy numeru telefonu, z uwagi na udostępnianie tych danych stronie pozwanej, stąd w miejsce adresu można podać adres korespondencyjny, a numeru telefonu nie ujawniać. Strona powodowa winna podać też nie tylko swoje dane, ale i dane strony przeciwnej. W sytuacji, gdy stronie powodowej nie znany jest adres strony przeciwnej, wówczas zalecanym byłoby przedłożenia pisma wydanego przez MSWiA. Departament Spraw Obywatelskich. Wydział Udostępniania Informacji, potwierdzającego starania strony powodowej w kierunku zdobycia adresu strony pozwanej, jak i ew. informację na temat braku wykazu adresu tej strony w rejestrze (na temat tej instytucji pisaliśmy przy kwestii: Kompetencja sądów w procesach orzekania nieważność małżeństwa). Określenie sądu (kan. 1504 pkt. 1 KPK) – należy pamiętać o właściwości sądu (problematyka została poruszona w powyżej zacytowanym artykule). Określenie przedmiotu (kan. 1504 pkt. 1 KPK) – wskazanie, że chodzi o nieważność małżeństwa, kogo, z kim, gdzie i kiedy zawartego. Określenie tytułu – strona powodowa winna zwrócić się do sądu o stwierdzenie nieważności jej małżeństwa z konkretnego tytułu bądź tytułów. Tytuł może zostać też sam stronie zaproponowany na podstawie nakreślonych przez nią faktów. Należy jednak wiedzieć, iż niektóre tytuły wykluczają siebie nawzajem albo winny być rozpatrywane w odpowiedniej kolejności. Strona winna zatem rozpatrzyć, korzystając z pomocy pracownika sądu lub adwokata kościelnego, która przyczyna jest najbardziej adekwatna w konkretnej sytuacji. W praktyce wskazane jest składanie skargi z kilku tytułów, wszystkich tych, które wydają się uzasadnione. Fakty (kan. 1504 pkt. 2 KPK) – w kontekście konkretnego tytułu strona winna opisać fakty poprzedzające zawarcie związku jak i następujące po nim. Jeśli strona postuluje kilka tytułów, musi wskazać fakty na potwierdzenie każdego z nich. Dobrze byłoby, aby strona przytaczała konkretne, odpowiednie i najważniejsze przykłady, uporządkowane chronologicznie, oraz aby nie stosowała ogólnikowych stwierdzeń. Czasem może pojawić się obawa przed przytoczeniem pewnych faktów z powodu możliwej negatywnej reakcji strony pozwanej, w takiej sytuacji strona powodowa może prosić o nie ujawnianie niektórych z nich. Wskazanie środków dowodowych (kan. 1504 pkt. 2 KPK) – postępowanie dowodowe jest późniejszym etapem procesu, natomiast w skardze należy wskazać jakie środki dowodowe strona chce użyć dla potwierdzenia prawdziwości swoich twierdzeń. W pierwszej kolejności są to świadkowie, strona winna wskazać ich imię, nazwisko, adres, parafię, relację ze stroną (rodzina, sąsiad, znajomy). Drugą kategorią dowodów mogą być wszelkie dokumenty albo już dołączone do skargi, albo zapowiedziane do przedstawienia w procesie. Podpis, data, miejsce (kan. 1504 pkt. 3 KPK) – bezwzględnie musi zostać wskazane miejsce i data sporządzenia skargi oraz własnoręczny podpis (nie czarnym atramentem, by nie było wątpliwości co do oryginalności). Zasadniczo skarga winna zostać przesłana drugiej stronie zaraz na początku postępowania, ale trybunały niejednokrotnie odstępują od tej czynności, informując jedynie, iż skarga wpłynęła oraz podając jaki tytuł jest proponowany. Niemniej na późniejszym etapie procesu strona pozwana będzie miała możliwość zapoznania się z tą skargą, o czym należy pamiętać przy jej sporządzaniu. Zgodnie ze wzorami skarg niektórych sądów kościelnych na końcu skargi można potwierdzić wyrażenie zgody na zapoznanie się z treścią przez współmałżonka. W takiej sytuacji do pozwu dołącza się jego kopię. Możliwe jest jednak działanie przeciwne, a więc dołączenie prośby o nie przedstawianie stronie pozwanej skargi do czasu złożenia przez nią zeznań. Gdy chodzi o załączniki, które zaleca się, aby zostały dołączone do pozwu, to najczęściej sądy oczekują metryki ślubu kościelnego w formie oryginalnej (nie powinna ona mieć więcej niż sześć miesięcy od jej wyciągnięcia do momentu jej złożenia w sądzie), można ją uzyskać w parafii zawierania związku. Kolejnym dokumentem jest oryginalny wyciąg z księgi ochrzczonych strony powodowej oraz pozwanej (przy tym ostatnim strona powodowa może mieć kłopot w jej uzyskaniu, o czym należy poinformować sąd przy istnieniu zalecenia jej złożenia). Ponieważ w większości przypadków jest już między stronami orzeczony rozwód, to należy dołączyć wyrok, jeśli jest to najlepiej z uzasadnieniem, albo też pismo informujące, iż sprawa rozwodowa się toczy. W kwestii objętości skargi, to we wstępie wskazaliśmy, iż istnieje w tym zakresie zróżnicowana praktyka. Niektóre sądy nie stawiają na tej płaszczyźnie bliższych warunków, inne życzą sobie, by skarga była jak najkrótsza, np. wyniosła 2 strony, inne przeciwnie, życzą sobie w miarę dokładnego opisu wszystkich elementów. Ta okoliczność również skłania do skontaktowania się uprzednio z sądem w celu sprecyzowania informacji, w przeciwnym wypadku strona może zostać poproszona o skrócenie lub uszczegółowienie pisma, czym przedłuża się niepotrzebnie postępowanie. Oczywiście należy uwzględnić różnice faktyczne: może być tak, że okres narzeczeński jak i małżeński trwał krótko, sama skarga nie jest obszerna, a jednak na podstawie przedstawionych faktów wnioskuje się o jej przyjęciu. Może zdarzyć się też inna sytuacja, kiedy małżeństwo trwało długo, sama skarga może być obszerna, ale fakty przedstawione w niej nie przemawiają za jej przyjęciem. Co do ilość składanych egzemplarzy, to również należy dostosować się do wymogów sądu, zalecane byłoby, aby jeden egzemplarz z potwierdzeniem jego wpływu strona pozostawiła sobie. Pozostaje jeszcze kwestia prawdy. Oczywiście strona pisze skargę ze swojego subiektywnego punktu widzenia i niejednokrotnie pod wpływem emocji, jednakże czym innym jest subiektywne przedstawianie zdarzeń, a czym innym świadome pisanie nieprawdy dla uzyskania pozytywnego wyroku.

dr Arletta Bolesta
adwokat kościelny
a.bolesta@op.pl
http://kancelaria_porad_koscielno-prawnych.terazwww.pl/

mgr lic. Juliusz Kola
adwokat kościelny
j_ko2@wp.pl